Een historische bron is elk object dat rechtstreeks informatie geeft over het verleden en zelf dus ook uit het verleden komt. Voorwerpen maken geschiedenis. Maar welke voorwerpen precies?. In de 14e eeuw is in en rond de vesting Steenwijk heel wat af gevochten. Door de Geldersen, de Friezen, de Zwollenaren. De Steenwijkers zelf waren ook niet mis. Steenwijk stond onder het toezicht van de bisschop van Utrecht, die zelf weer aangestuurd werd door keizer Karel V. Moedig. Omdat een aanval van de Friezen moedig was afgeslagen, kreeg Steenwijk in 1523 van de bis-schop van Utrecht het recht meer markten te organiseren. De omringende dorpen zagen hun inkomsten verdwijnen en namen drastische maatregelen. Steenwijk werd bijna totaal verwoest. Het gezag over Steenwijk werd toegewezen aan de Stadhouder van Friesland en Overijssel. Georg Schenck De Stadhouder Georg Schenck van Toutenburg (1480- 1540) besliste in overleg met Karel V, dat Steenwijk door de inlijving bij Friesland het recht verloor op de Steenwijker Kamp en de helft van inkomsten uit de handel. Een soort belasting aan de Keizer en de Stadhouder. Brief In 1534 werd Steenwijk aan Overijssel overgedragen. Dat had gevolgen voor de stad. Oude schulden moesten betaald worden. De Keizer gaf Steenwijk daarom de Kamp en andere privileges weer terug. Dat staat in de akte uit 1534 van Karel V. Deze belangrijke akte is zorgvuldig bewaard gebleven en kan nog steeds bekeken worden. Een verkorte weergave uit de akte: 'Karel, keizer enz. geeft, daar de stad door hare hereniging met Overijssel wordt verplicht tot betaling van hare oude schulden aan dit landschap, aan Steenwijk, tot onderhoud harer vestingwerken, terug de inkomsten van de Zuidermeenthe en van de landerijen, de stadsweren en het Loo, welke inkomsten in 1523 waren bestemd ten behoeve van de keizer en tot onderhoud van het blokhuis binnen de stad, behoudende de keizer voor zich en zijne nakomelingen de eveneens in 1523 van de stadsinkom-sten afgescheiden halve waag en de turfmanden en bovendien jaarlijks twintig wagens turf ten behoeve van onze officier van Steenwijk. Brief In 1534 werd Steenwijk aan Overijssel overgedragen. Dat had gevolgen voor de stad. Oude schulden moesten betaald worden. De Keizer gaf Steenwijk daarom de Kamp en andere privileges weer terug. Dat staat in de akte uit 1534 van Karel V. Deze belangrijke akte is zorgvuldig bewaard gebleven en kan nog steeds bekeken worden. Een verkorte weergave uit de akte: 'Karel, keizer enz. geeft, daar de stad door hare hereniging met Overijssel wordt verplicht tot betaling van hare oude schulden aan dit landschap, aan Steenwijk, tot onderhoud harer vestingwerken, terug de inkomsten van de Zuider-meenthe en van de landerijen, de stadsweren en het Loo, welke inkomsten in 1523 waren bestemd ten behoeve van de keizer en tot onderhoud van het blokhuis binnen de stad, behoudende de keizer voor zich en zijne nakomelingen de eveneens in 1523 van de stadsinkomsten afgescheiden halve waag en de turfmanden en bovendien jaarlijks twintig wagens turf ten behoeve van onze officier van Steenwijk.

Besluit van Willem van Oranje Tijdens de 80-jarige oorlog (1568-1648) was een gebied het ene moment in handen van Willem van Oranje, het andere moment was Spanje weer aan de macht. Dat gebeurde ook in de kop van Overijssel. Voor Steenwijk en Oldemarkt had dat in 1581 grote gevolgen. Weekmarkt in Oldemarkt. Met schepen, wagens, karren en kruiwagens werd de handelswaar aangevoerd. Boter, groenten, fruit, vis, eieren, van alles was er te koop. Met Oldemarkt ging het rond 1580 meer dan goed. Tachtigjarige oorlog. De oorlog betekende het begin van het einde. Ook al speelde het begin van de oorlog zich vooral in Holland en Zeeland af, de gevolgen voor de kop van Overijssel waren goed merkbaar. De handel stagneerde door gevechtshandelingen op de Zuiderzee. Rennenberg in Steenwijk. In de winter van 1581 werd Steenwijk belegerd door Rennenberg, die in dienst was van de Spanjaarden. De belegering duurde door het moedige optreden van Van der Kornput en zijn leger maar even, maar de gevolgen waren rampzalig. Honderden soldaten sneuvelden, honderden burgers stierven door het uitbreken van de pest. Beloning. Toen Willem van Oranje kennis nam van de tragische gevolgen voor het dappere Steenwijk nam hij een besluit. De markt van Oldemarkt werd op zijn gezag verplaatst naar Steenwijk. Dat zou de Steenwijkers er weer bovenop helpen. In Oldemarkt zal men niet blij met dit besluit geweest zijn. Een jaar later werd Steenwijk opnieuw door de Spanjaarden belegerd. Zou Oldemarkt hierbij een handje geholpen hebben?

Bodebus In 1813 werd de inhoud van de stadszilverkast verkocht. De meeste voorwerpen werden toen omgesmolten. Slechts de uit de uit 1630 stammende ‘Bodebus’, het onderscheidingsteken van de stadsbode, bleef bewaard.

Nieuw wetboek In 1576 besloot het stadsbestuur dat het nu toch echt hoog tijd werd voor een nieuw wetboek. Mr. Zigher ter Stege kreeg de opdracht om een nieuw keurboek op te stellen. Ter Steghe was geboren in 1535 als zoon van Gheert ter Stege, de burgemeester van Steenwijk. In 1557 werd hij benoemd als stadssecretaris, als opvolger van Henricus Boeghel. Dit ambt zou hij tot aan zijn dood in 1605 beoefenen. De tien jaar dat Steenwijk onder Spaans bestuur viel (1582- 1592) bracht Ter Steghe door in Hasselt, waar hij hetzelfde werk deed. Na Steenwijks ontzet kwam hij terug. Ter Stege schreef een strafwetboek met 26 hoofdstukken. Het was de eerste keer dat de verschillende verordeningen ('keuren') per hoofdstuk geordend werden. Er werd per overtreding een keuze gegeven uit strafmaten al naar gelang de ernst van de overtreding. Dit moest de willekeur bij het rechtspreken tegengaan. Het keurboek van Ter Stege staat bekend als een voortreffelijk wetboek voor zijn tijd, zie de afbeelding linksonder (klik op de afbeelding voor een groter formaat). Het werd ingevoerd in 1579. Ter Steghe was ook begonnen aan een burgerlijk wetboek, maar dat kon niet ingevoerd worden door de oorlog met Spanje. In 1609 is het wetboek in herziene vorm toch nog ingevoerd. Het keurboek van Ter Steghe bevindt zich in ons archief, maar er zijn ook verschil-lende uitgaven en publicaties van en over het boek.

Stadsrechten Het oudste stuk in het gemeentearchief van Steenwijkerland is een charter van meer dan 650 jaar oud dat Vollenhove stadsrecht geeft. Het stadsrecht is in 1354 door de bisschop van Utrecht, Jan van Arkel, aan Vollenhove gegund. Stadsrecht. In de Middeleeuwen was het voor gebieden met veel handel en nijverheid noodzakelijk een eigen rechtspraak te hebben. Dit was nodig omdat men niet uit de voeten kon met de rechtspraak van het platteland. Na de 80-jarige oorlog (1568-1648) kwam met de stichting van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een einde aan de behoefte een apart lokaal stads-rechtsysteem te hebben. Drie steden. Drie echte steden heeft de gemeente Steenwijkerland binnen haar grenzen. De oudste is Steenwijk, Vollenhove de middelste, Blokzijl het nakomertje. Blokzijl is wat betreft het verkrijgen van het stadsrecht een vreemde en unieke eend in de bijt. In het rampjaar 1672 kende stadhouder Willem III Blokzijl als enige plaats in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden het stadsrecht toe. Blokzijl verdiende het. De Blokzijligers hadden samen met de Friezen de bisschop van Münster, Bernhard van Galen (alias Bommen Berend), en z'n troepen verjaagd. Jammer genoeg waren de privileges van kor-te duur. Steenwijk. De stadsrechten van Steenwijk zijn helaas verbrand in 1523 toen bijna de gehele stad door brand werd verwoest.

Stadsboek 1544 Een Stadsboek gaat over wetten, rechtspraak en regelgeving. Iedere stad maakte haar eigen bepalingen, totdat landelijk geldend recht werd ingevoerd. Stadssecretaris. Aan dit Stadsboek is tussen 1544 en 1557 gewerkt door de Stadssecretaris mr. Henricus Boeghel. In 1557 werd Boeghel (waarschijnlijk) op staande voet ontslagen en opgevolgd door Mr. Zicher ter Steghe die pas in 1576 een geheel nieuw Stadsboek ging schrijven. Opnieuw begonnen. Toen Henricus Boeghel met zijn klus begon, waren de oude Steenwijker stadsregels volgens de Magistraat (het stadsbestuur) niet meer toereikend voor de moderne 16e eeuwse bevolking. Een andere lezing is dat het hele stadsarchief in 1523 bij een inval van de Geldersen in vlammen is opgegaan. Hoe dan ook: Boeghel is in 1544 helemaal opnieuw begonnen te Tekeningen. Boeghel had een handschrift, waar we nu nog steeds van kunnen genieten. Prachtige, in gotische stijl getekende hoofden, voorzien van de mooiste beginlet- ters. Tussen die prachtige letters staan tekeningen. Zijn het spotprentjes? Zelfportretten? Zat Boeghel zich te vervelen tijdens de vergaderingen? Of heeft zijn opvolger Zicher ter Steghe huisgehouden in het Stadsboek?.

Steenwijker almanak We zien hier drie verschillende uitvoeringen van de bekende Steenwijker Almanak. De almanak was één van de oudste middelen om de mens een beetje houvast te geven in de dagelijkse gang van zaken en in de jaarlijkse cyclus van gebeurtenissen in het leven op het platteland. Het was een boekje met een kalender van dagen, weken en maanden, aan-gevuld met diverse gegevens zoals de stand van zon en maan, de feest-, gedenk- en marktdagen, tijden van eb en vloed, soms ook weersvoorspellingen en astrologische gegevens. Het woord 'almanak' werd voor het eerst in 1266 door Roger Bacon gebruikt in zijn verhandeling Opus Maius. Het komt van het Arabische woord 'al manakh', waarmee het klimaat of de seizoenen worden bedoeld. De eerste gedrukte almanakken, goedkoper dan de geschreven exemplaren en dus voor een groter publiek bereikbaar, verschenen in 1460. De eerste Nederlandse almanak was de schaapherderskalender die in 1494 werd uitgebracht. De nog steeds uitgegeven Enkhuizer Almanak kwam voor het eerst in 1632 op de markt. In 1664 begon Obbe Spanjaard met het uitgeven van de Nieuwe Cronijk, de Steenwijker almanak. Hoe dit boekje er precies heeft uitgezien is niet bekend. Mogelijk heeft er op de voorzijde al een afbeelding gestaan van de stad Steenwijk. Op de laatste ons bekende Steenwijker Almanak uit 1938 staat dat het de 273ste jaargang is. Het uiterlijk is in de loop der jaren wel enigszins gewijzigd, zowel wat kleur als wat formaat betreft. In 1768 spreekt men van de Steenwijcker Schrijf-Almanach van Obbe Spanjaard, boekdrukker, met een privilege voor vijftien jaar. Het is een ingenaaid boekje van 13 bij 8 centimeter, met na elke halve maand één of twee blanco pagina's. Hierop konden dan allerlei aante-keningen worden gemaakt. Het schutblad was bedrukt met een rechthoekige afbeelding van de stad Steenwijk, maar nog zonder molens aan beide zijden; het omslag was onbedrukt. Het was een maandkalender met weersvoorspellingen, vakanties in Steenwijk en in de provincie Overijssel. We lezen onder meer: De besloten tijd van de Jagt 31 Januari tot den 17 September gedurende welke tijd de honden ten platten lande moeten gaan met bungels. Even verder lezen we: Volle maen dingsdag den 2/3 ten 9 uren 51 min in de Leeuw / met donker weer. Hout en turf zal nog goede waar wesen / hij is gelukkig die er nog wel van voorzien is. En tenslotte: De Vacantie van den Bouw zal nu Jaarlijks beginnen op den 23 July en eindigen den 12 Septem. Beide incluis. Rond het jaar 1800 is er de Nieuwe Steenwijcker Schrijf-Calender / comptoir Almanach, eveneens uitgegeven door Obbe Spanjaard, boekdrukker aan de Markt te Steenwijk. Deze heeft, met een afbeelding van de stad in een geschulpt kader, een formaat van 15,5 bij 10 centimeter. Deze almanak kende na elke bedrukte pagina een blanco bladzijde voor aantekeningen. Vanaf 1801 bevatte de Almanak ook Chronyxken, een overzicht van geschiedkundige feiten beginnend met het jaar 1791. Verder vermelde hij onder meer de Order op het varen der Schepen en Schuiten van van Steenwijk en de Hoveniers-almanak. een overzicht voor het zaaien en planten. Omstreeks 1850 drukte J. Spanjaard de 10 bij 9 centimeter grote Steenwijker Almanak, zo'n tien jaar later voortgezet door H. Spanjaard, beide boekdrukkers te Steenwijk. Het waren kleine vrijwel vierkante ingenaaide dunne boek-jes zonder tekst op de voorpagina. Vanaf 1890 werd de voorpagina bedrukt met bijvoorbeeld de tekst: STEENWIJKER ALMANAK voor het jaar 1890. Ook werd het jaargangnummer op de voorzijde vermeld evenals de naam van de drukker. Deze uitvoering bleef tot omstreeks 1920 te koop. In 1899 nam R.H. Bijkerk de boekdrukkerij en binderij over van Spanjaard. Hij ging in het vervolg de Steenwijker Almanakken drukken in een pand in de Weemstraat. In de loop der jaren kwamen er steeds meer kleine verhaaltjes en vooral ook mopjes in voor. In de almanak van 1923 lezen we: Meester op school zegt tegen de kinderen: "Schrijven jullie allemaal een spreekwoord op de lei". De kinderen schrijven nu het een na het ander een spreekwoord op, behalve de kleine Wim die, goed kunnende tekenen, meesters portret zit na te tekenen in de hoek van de lei. De meester komt nu de verschillende spreekwoorden lezen, komt ook bij Wim en zegt: "Wim, heb jij geen spreekwoord opgeschreven?". Wim antwoordt: "Ja mees-ter". Meester vraagt: "Waar staat het dan Wim?". Zegt Wim, op het portret wijzend: "Hier, meester. Een ongeluk zit in een klein hoekje". Later werd het formaat van de Almanak wat groter en werden de omslagen ook in kleur uitgebracht. De voorzijde werd bedrukt met een afbeelding van een open stadsgezicht zonder wallen en grachten. De geschulpte kopergravure laat twee kerken zien met enkele wandelaars en een tweetal molens. De Steenwijker Almanak van 1923 had een formaat van 13,5 bij 10,5 centimeter. Ook bevatte de almanak steeds vaker reclameadvertenties, terwijl de weersvoorspellingen verdwenen. Verder treffen we een overzicht aan van vreemde munten, vlaktematen, inhoudsmaten (bijvoorbeeld: 1 schepel = 10 liter), gewichten (bijvoorbeeld: 1 centenaar = 100 kilogram), nationale kentekenplaten voor automobilisten, posttarieven en meer van dergelijke gegevens. Wist u trouwens dat alle autokentekens in Overijssel met de letter E begonnen? Aan het begin van de twintigste eeuw verscheen er, naast de Steenwijker Almanak, het jaar-boekje voor Steenwijk. uitgegeven door G. Hovens Gréve in de Onnastraat. Na de Tweede Wereldoorlog nam dit jaarboekje de functie van de Steenwijker Almanak over. Het verschijnt tot op heden, zij het na de gemeentelijke herindeling in 1973, onder de naam Kijk op Steenwijk. Na het samengaan van de drie gemeenten in de 'Kop' van Overijssel is het onder de titel: Kijk op de Kop als gemeentegids voor Steenwijkerland voortgezet.

Snelle Links

Contact Informatie